Tiền mã hóa (cryptocurrency) là tiền kỹ thuật số bảo mật bằng mật mã và hoạt động trên nền tảng blockchain. Thuật ngữ “tiền điện tử” hay “tiền mã hóa” bắt nguồn từ năm 2009 với sự xuất hiện của Bitcoin – cột mốc đánh dấu sự ra đời của thị trường crypto. Về bản chất, công nghệ blockchain là sổ cái phân tán ghi lại các giao dịch mà không cần bên trung gian, đảm bảo tính minh bạch và bất biến của dữ liệu. Bitcoin cùng với công nghệ blockchain đã trở thành nguyên mẫu cho hàng loạt đồng coin và token sau này, tạo nên một kỷ nguyên tài sản số mới.

Crypto là kết quả của nhiều ý tưởng từ thập niên 1980-90. Năm 1990, nhà mật mã học David Chaum tạo ra eCash – được xem là tiền điện tử đầu tiên. Tiếp đó, những ý tưởng như Bit Gold (Nick Szabo) hay B-money (Wei Dai, 1998) đã đề cập đến mô hình tiền ảo phi tập trung. Tuy nhiên, thị trường crypto thực sự bùng nổ chỉ sau Bitcoin: năm 2008 Satoshi Nakamoto công bố whitepaper Bitcoin, năm 2009 khối Genesis được khai thác.

• 1983-1990: Pha chuẩn bị.  David Chaum đề xuất khái niệm Blind Signature và thành lập DigiCash để tạo ra eCash (1990).
• 1998: Wei Dai đề xuất hệ thống điện tử phân tán “B-money” – tiền ảo ẩn danh phi tập trung (chưa thành công thực tế).
• 2008-2009: Satoshi Nakamoto ra mắt Bitcoin. Whitepaper Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System năm 2008 và khai thác khối Genesis năm 2009. Đây được xem là khởi đầu của thị trường crypto hiện đại.
• 2011-2013: Xuất hiện các altcoin đầu tiên (Litecoin, Namecoin, Ripple…) và Bitcoin lần đầu đạt ~1.000 USD (cuối 2013). Năm 2013-2015 ghi nhận sự ra đời của Ethereum – nền tảng blockchain hỗ trợ hợp đồng thông minh (smart contract).
• 2017: Sự bùng nổ ICO. Nhiều dự án huy động vốn khổng lồ qua hình thức ICO khiến thị trường tăng nóng. Giá Bitcoin lập kỷ lục gần 20.000 USD vào cuối năm 2017.
•  2018: Thị trường sụt giảm mạnh – gọi là “mùa đông tiền mã hóa” đầu tiên.
• 2020-2021: DeFi và NFT. Giữa đại dịch COVID-19, thanh khoản dồi dào và nhu cầu đa dạng hóa đầu tư đẩy thị trường phục hồi mạnh. DeFi (tài chính phi tập trung) nở rộ với các sàn DEX, cho vay phi tập trung… Đồng thời làn sóng NFT (token không thể thay thế) và metaverse tạo cơn sốt mới.
• 2021: vốn hoá toàn thị trường từng chạm 3.000 tỷ USD khi Bitcoin đạt đỉnh 68.721 USD. Ethereum tăng ~443% trong năm 2021, trong khi các bộ sưu tập NFT như Bored Ape Yacht Club có giá sàn hàng trăm nghìn USD.
• 2022: Khủng hoảng nghiêm trọng. Tháng 5/2022, đồng LUNA của Terra lao dốc 99,999% chỉ sau một tuần, khiến hàng tỷ USD “bốc hơi” (vụ LUNA/UST). Cuối 2022, sàn giao dịch FTX (Sam Bankman-Fried) phá sản chấn động. Các sự kiện này làm suy giảm niềm tin vào một số dự án lớn và dẫn đến làn sóng kiểm soát khắc nghiệt hơn từ chính phủ.
• 2023-2025: Chuyển mình và xác lập lằn ranh mới. Sau đợt “crypto winter” hậu FTX, thị trường dần phục hồi. Cuối 2023 và 2024 chứng kiến dòng vốn đổ vào Bitcoin thông qua các ETF giao ngay (SPOT ETF) tại Mỹ. Điển hình là Bitcoin lập đỉnh mới ~76.400 USD vào cuối 2024.
• 2025: Bitcoin đạt ~120.000 USD và được ủng hộ mạnh mẽ bởi các tổ chức tài chính lớn và chính trị gia như Tổng thống Donald Trump. Trái với khởi đầu được gắn nhãn “tiền của tội phạm”, Bitcoin ngày nay được đem ra bàn thảo nghiêm túc ngay tại Phố Wall và quốc hội các nước.

Lưu ý: Bài viết trên chỉ mang tính chất chia sẻ thông tin, kiến thức tham khảo và không phải là khuyến nghị đầu tư. Mọi quyết định đầu tư cần được cân nhắc kỹ và tham khảo ý kiến chuyên gia tài chính nếu cần.

-          Táo -